Gebelikte Toksikoz – Nedenleri, Belirtileri, Risk Faktörleri

Birçok kadın gebe kalma sürecinde hamilelikte toksikoz gibi oldukça rahatsız edici bir durumla karşılaşır. Bu durum o kadar sık görülür ki, toksikoz yaşamayan hamile kadınlar, bunun yokluğu nedeniyle ciddi şekilde endişelenir. Aslında, toksikozun hamilelikte %100 zorunlu bir durum olduğuna dair efsanenin hiçbir temeli yoktur. 

Her kadının vücudunda, hamilelikten sonra toksin seviyesinin gerçekten arttığını ve bunun tamamen doğal bir süreç olduğunu belirtmek gerekir. Ancak klasik semptomlar her zaman ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle, tıbbi gerçekleri gebelikteki toksikoz hakkındaki psödo-bilimsel mitlerden ayırmak önemlidir.

Toksikoz nedir

Hamilelikte toksikozun, bu durumda bir kadın için doğal bir durum mu yoksa bebek taşımada bir komplikasyon mu olduğunu anlamak için, bunun aslında ne olduğunu açıklığa kavuşturmak gerekir. Uzmanlar, bu durumu vücudun belirli bir zehirlenme biçimi olarak sınıflandırırlar. Kadın vücudunda embriyonun “babalık” bileşeni olan yabancı parçacıklar, anne adayının genel sağlığında değişikliklere yol açan gerçek bir hormonal fırtına yaratır. 

Ayrıca, gelişmekte olan fetüs, annesinin vücuduna atık maddeler salgılar ve bu da annede zehirlenmeye yol açar. Vücut, bulantı, kusma, halsizlik ve genel kötü hissetme gibi klasik zehirlenme semptomlarıyla buna tepki verir.

Gebelerde Toksikoz Türleri

Tıpta, bu tür bir patolojiyi nadir, erken ve geç toksikoz olarak sınıflandırmak gelenekseldir. Nadir toksikoz, bulantının gebeliğin herhangi bir döneminde aniden ortaya çıktığı ve belirtilerin tamamen bireysel olduğu bir toksikozdur. İkinci seçenek, gebeliğin erken dönemlerindeki toksikozdur. İlk trimesterin başlangıcında belirli semptomlarla ortaya çıkar. Bunun klasik bir örneği, hamileliğin başladığının ilk sinyali olarak aniden gelen bulantıdır.

Hamileliği planlayan kadınlar, toksikoz gibi belirtilere genellikle olumlu yaklaşır ve bu tür erken aşama komplikasyonların semptomlarını oldukça kolay taşırlar. Üçüncü tür ise, hamileliğin üçüncü trimesterinde anneyi ve fetüsü bekleyen ve çok tehlikeli olan geç toksikozdur. 

Komplikasyon Nedenleri

Bilimsel araştırmalar, bazı kadınlarda neden hamilelikte toksikoz geliştiğini, bazılarında ise hiç görülmediğini henüz kesin olarak belirleyememiştir. Ancak, toksikozun nedenleri bilinmektedir. Bunlar arasında:

• Döllenme anından itibaren hormon yapısındaki değişikliklerle birlikte, hamile kadının genel durumunu etkileyen, sinirlilik, alınganlık, koku alma duyusunun keskinleşmesi gibi belirtiler ortaya çıkar. Hormon seviyeleri bir süre sonra normale dönecek, vücut embriyoya ‘alışacak’ ve toksikoz sona erecektir.
• Henüz tam oluşmamış plasenta. Araştırmalar, erken dönem hamilelikte toksikoz belirtilerinin, plasentanın henüz tam oluşmamasından kaynaklandığını gösteriyor. Çünkü plasentanın işlevlerinden biri toksik maddeleri tutmaktır. Bu süreç tamamlanana kadar, organizma kendini kusarak zehirlenmeden korumaya çalışır.

Başka Neden Toksikoz Olur?

Hamilelik döneminde toksikoza yol açan sebepler arasında uzmanlar, kronik hastalıklardan bahseder. Bu sebebi ortadan kaldırmak için gebelik planlama aşamasında tam bir muayeneden geçmek ve vitamin almaya başlamak faydalı olabilir.

Kronik hastalıkların yanı sıra, benzer duruma neden olan sebepler arasında kalıtım da önemli bir rol oynar. 

Genetik yatkınlık ve önceki kuşaktaki kadınlarda komplikasyonların varlığı, örneğin annenin 16. haftada bunu yaşaması, kızında da aynı durumun gelişme ihtimalinin %70 olduğunu gösterir. Hamileliğin erken dönemlerinde toksemiye sebep olan nedenlerin yanı sıra, üçüncü trimesterde de annenin psikolojik durumundan dolayı ortaya çıkabilir. Doğumun yaklaşmasından, bebeğin durumundan endişe etmesi toksemiyi tetikleyebilir. 

Toksikoz durumunu artıran nedenler

Ayrıca, bazı kadınlarda toksikoz, ürünlerde bulunan patojen mikroorganizmalar karşısında sağlığı tehlikeye atabilecek koruyucu bir reaksiyon olarak ortaya çıkar. Örneğin, sigara dumanı, kahve, et, yumurta mides bulantısına ve kusma refleksine neden olarak, vücutlarının içine zararlı maddelerin girmesini engeller. Uzmanlara göre, gebelik sırasında sinir sistemi değişiklik geçirir ve beyinde koku alma ve sindirim sistemi işleyişini yöneten merkezleri aktive eder. 

Gebelik döneminde toksikozun rahatsız edici semptomlarını artıran faktörler arasında şunlar da yer alır:

• çoklu gebelik – ikiz bekleyen kadınların bu tür belirtilerle karşılaşma olasılığı, tek bebek bekleyen kadınlara göre daha yüksektir;
• yaş – komplikasyonlar genellikle 30-35 yaş arasındaki kadınlarda daha sık görülür; özellikle ilk gebelikte risk büyüktür. Uzmanlar, annelerin yaşı ne kadar gençse, toksikozun o kadar kolay atlatıldığını öne sürüyor.

Toksikoz Belirtileri

Erken hamilelik döneminde toksikoz genellikle belirgin semptomlarla ortaya çıkar ve başlangıçta kadın şunları yaşar:

• sürekli uyku hali;
• artmış salya üretimi;
• tahammülsüzlük,
• tat düşkünlüklerinde değişiklik,
• bulantı,
• iştahsızlık,
• kusma,
• halsizlik,
• kilo kaybı.

Ayrıca subfebril ateş, baş dönmesi, bayılma olabilir. Çok daha nadir olarak hamilelikte toksikoz dermatit, astım gibi şekillerde ortaya çıkabilir. 

Toksikoz semptomlarının ortaya çıkması ve içeriği, hamile kadının oğlan mı yoksa kız mı beklediğinden bağımsızdır. Zehirlenme belirtileri, normal gelişen gebelikte de, düşük tehdidi olan gebelikte de eşit şekilde görülebilir. Bu durum kadının sağlık durumuna zarar verir ve hamilelik sırasında toksikozla nasıl başa çıkılabileceğinin yollarını aramaya iter.

Fetüs Taşıma Sürecinde Toksikozun Şiddet Dereceleri

Hamilelik dönemindeki erken toksikoz, genellikle tıbbi müdahaleye ihtiyaç duyulmayan fizyolojik bir durum olarak kabul edilse de, tıbbi müdahale, ortaya çıkan komplikasyonun üç derece olan ciddiyet seviyesini göz önünde bulundurur. Birinci derece, günde 5 defaya kadar kusma veya düşük sayıdaki mide bulantısı atakları ile karakterizedir ve bunlar kusma ile sonuçlanmaz. Gebenin iştahı iyidir, yaşam kalitesi eskisi gibi kalır, bu nedenle toksikoz belirtileri için uzmanlara başvurmak erkendir.

İkinci derece, günde 5-10 defa kusma, iştah kaybı, kilo kaybı ile karakterizedir. Ağız hijyenine uyulmasına rağmen ağızda kötü bir koku ortaya çıkar. Bu aşamada doktor danışmanlığı gereklidir. Üçüncü derece ağır durumdur ve hastaneye yatış gerektirir, çünkü günde 10-25 defa kusma, ani kilo kaybı, aşırı halsizlik ve kalp atış hızında artış mevcuttur.

Tedavi Yöntemleri

Hamilelikte toksikoz için özel tedavi yöntemleri yoktur – bu, yaşam belirtilerini desteklemeye yönelik olup, hamileliğin sağlıklı gelişimini ve başarılı doğumu sağlamak için semptomatik bir karakter taşır. Kadına toksikoz teşhisi konulmuşsa ve bu ikinci derece ise, hastaya evde ya da ayakta tedavi olarak analiz sonuçlarına göre ilaç tedavisi uygulanır. Ana amacı, besin maddeleri ve vitaminlerin eksikliğini gidermek ve kusma refleksini baskılamaktır.

Üçüncü derece komplikasyonların gelişmesi durumunda, sağlık kuruluşu ortamında tedavi edilmeden bu durumla başa çıkılamaz. Kadın doktorların gözetimi altındadır, vücudun su-tuz dengesini yenilemek, vücuttaki zehirlenmeyi, karın ağrısını, kas spazmlarını ortadan kaldırmak, kan basıncını düşürmek ve genel zayıflığın üstesinden gelmek amacıyla çeşitli damla tüp sistemleri uygulanır.

Doktora Ne Zaman Başvurulmalı

Hamilelikte toksikozun tamamen zararsız olduğu yönündeki inanç, yaygın bir efsanedir. Ancak, toksikozun 5-6. haftada başlayıp yaklaşık 13-14. haftada bitmesi durumunda, bu durum fizyolojik olarak kabul edilebilir. 2. trimesterin ortasında komplikasyonun ortaya çıkması son derece tehlikelidir. Bu durum, doktora başvurmanın önemli bir nedeni olarak kabul edilir. 

Devam eden kusmadan dolayı gelişen susuz kalma ve besin kaybının 2,5 kg’dan fazla kilo kaybına neden olması durumunda uzman ziyareti acilen gereklidir. İdrar seyrek ve koyu renkli hale geldiğinde de doktor müdahalesi hemen gereklidir. Aktif faaliyet çabaları sırasında karın bölgesinde ağrı, baş dönmesi, yemek yemenin kusma ile birlikte olması, 12 saat boyunca yemek yiyememe gibi semptomlar da tehlikelidir. 

Durumu Rahatlatma İpuçları

Gebelikte toksikozu hafifletmek için yardımcı olan yöntemler, uzmanlar tarafından vücudun tepkilerine dikkat edilerek kontrol edilmesi tavsiye edilir. Örneğin, sabahları yataktan kalkmadan kuru meyve, kraker veya bir parça ekmek yemek. Ardından, glikoz seviyesini normalleştirmek için limon ve az miktarda şekerle nane çayı içmek. Limon veya portakal dilimini emmek mide bulantısını hafifletebilir. Her kadına uygun içecekleri tüketmek gerekir – bu basit su veya bitki çayları olabilir. 

Doktorlar, su içeriği yüksek meyveler tüketmeyi önerir – kavun, üzüm, karpuz gibi. Baharatlı ve kızartılmış yiyecekler yerine buharda pişmiş yemekler diyete eklenmelidir. Yoğurt, çiğ sebze ve meyveler ara öğün olarak tüketilebilir. Diğer bir tavsiye ise sık sık ve küçük porsiyonlar halinde yemek yemek, gün boyunca muz veya elma tüketmek ve yemekten sonra uzanmamaktır. İlk toksikoz belirtilerinde, bir kaşık bal kullanmak eski bir yöntemdir.

Anne ve gelecekteki çocuk için komplikasyonların tehlikeleri

Komplikasyonların kadının vücudu üzerindeki olumsuz etkisi, gelişme derecesine bağlıdır. Birinci derece doğal olarak seyreder, genellikle sadece sabah bulantısı ile kendini gösterir ve kadın vücudu için zararsızdır. İkinci derece de bazı durumlarda tehdit oluşturmaz ve normal seyirle 14. haftaya kadar belirtiler kaybolur. Anne ve fetüs sağlığı için en tehlikelisi, vücudun tükenmesi ve dehidrasyonuyla birlikte olan üçüncü derecedir. 

Bu komplikasyonun gelişimiyle birlikte şu gibi komplikasyonlar gelişebilir:

• akciğer ödemi;
• geç dönemde – plasental yetmezlik;
• erken doğum riski;
• fetüs gelişiminin gecikmesi;
• böbrek ve kalp yetmezliği;
• tükenmenin arka planında – komaya girme.

Ne yazık ki, hamilelerde hafif formdaki toksikoz her zaman kolay geçmez. Olumsuz semptomlar arttıkça, komplikasyonların ortaya çıkma riski de orantılı olarak artar.