Gebelik Döneminde Diyabet – Nasıl Oluşur, Teşhis ve Sonuçları

İstatistiklere göre neredeyse %18 kadınlarda hamilelik sırasında görülen bir durum – gebelik sırasında gestasyonel diyabet (GD) gelişmesi. Ve eğer tanısı konmuş tip 1 veya 2 diyabet (TİD) ile gebeliği planlamaya kadın özel bir dikkatle hazırlık yapabilir ve bebekten önce en azından 2–4 ay boyunca karbonhidrat metabolizmasının istikrarlı bir şekilde telafi edilmesinin ardından hastalığın başlamasını önleyebilirse, gestasyonel diyabetin gelişimini tamamen öngörmek imkansızdır.

Hamilelik sırasında ilk kez teşhis edilen ve hamile kadının vücudunda meydana gelen değişikliklerin sonucu olan bir durumda tamamen farklı bir durum oluşur. Ancak, anne adayının sahip olduğu her türlü, kronik hastalıklar dahil, belirtiler bebeğin sağlığı için bir dereceye kadar tehdit oluşturabilir. 

Diyabet nedir ve nasıl oluşur

Hamilelik sırasında diyabetin neden tehlikeli olduğunu anlamak için, bu hastalığın ne olduğunu anlamak gerekir. Diyabet, insülinin relatif veya mutlak eksikliği nedeniyle kanda kronik olarak yükselen glikoz seviyesinin oluştuğu bir endokrin hastalıktır. İnsülin, pankreas tarafından üretilen bir protein-peptid hormonudur. Bu hormon, kanda normal glikoz seviyesini korumaktan ve hücrelere enerji sağlamaktan sorumludur. 

Şeker hastalığının gelişiminde, metabolik süreçlerde bir bozulma meydana gelir. Hastalığın türüne bağlı olarak ya organizma insüline duyarlılığını kaybeder ya da pankreas onu yeterli miktarda üretemez. Sonuç olarak, glikoz hücrelere ulaşmadan kanda birikir. Bunun sonucunda dokular enerji yetersizliği yaşar.

Diyabet Türleri

Glikoz taşınmasındaki bozulmanın sebebini göz önünde bulundurarak aşağıdaki türler yaygın olarak kabul edilir:

• Birinci tip diyabet – insülin eksikliğinden dolayı gelişir, hasta pankreasın insülin üretimini yeterince yerine getirememesi nedeniyle insülin içeren ilaçlar almak zorunda kalır;
• İkinci tip diyabet – oluşum sebebi insülin direncinde yatar, yani hormonu hücreler yeterli miktarda olsa bile duymaz, bu yüzden glikoz taşınması gerçekleşmez;
• Gestasyonel – bu, gebelikle birlikte gelişen ve genellikle doğumdan sonra geçen diyabet olup, anne ve fetus sağlığı için tehlikelidir.

Glukoza karşı azalmış tolerans ile karakterize edilen bu durum, prediyabetik olarak adlandırılır ve ayrı olarak ele alınır. Açlık kan şekeri normal sınırları aşmadığı için, sapma glukoz yüklemesinden sonra tespit edilir.

Gebelikte şeker hastalığının teşhisi nasıl yapılır?

Daha önce diyabet olmayan kadınlar, hamilelikle birlikte gestasyonel diyabet (GDS) geliştirdiklerinin farkında olmayabilirler. Bunun teşhisi, hamilelik sırasında kan şekeri testlerinin düzenli olarak yapılmasıyla sağlanır. Gebelikte gestasyonel diyabet teşhisi için öncelikle aç karna damar kanı alınır. Normal değerler 3,3-5,1 mmol/l kabul edilir. Eğer bu değerler aşılırsa, glikoz tolerans testi veya glikoz yükleme testi yapılır. 

Analiz 2 aşamadan oluşur. İlk önce aç karna normal bir test yapılır. Daha sonra kadın, 75 g glikoz içeren bir çözelti içer ve 2 saat sonra tekrar test yapılır. Şüpheler devam ederse, birkaç saat sonra test tekrar edilir. GDS tanısı, açlık kanındaki glikoz düzeyinin 5,1-7 mmol/l arasında, 75 g glikoz alındıktan 2 saat sonra ise 8,5 mmol/l’den fazla olması durumunda doğrulanır.

Kimler risk grubunda

Ne yazık ki, hamilelik sırasında gestasyonel diyabet tamamen sağlıklı bir kadında da gelişebilir, bu yüzden düzenli olarak doktora gitmek ve önerilen taramaları atlamamak önemlidir. Ancak, aşağıdaki risk faktörleri de bulunmaktadır:

• şeker hastalığı olan yakın akrabaların bulunması;
• 30 yaşın üstünde veya 18 yaşın altında olmak;
• çoğul gebelik;
• polikistik over sendromu;
• fiziksel aktivite eksikliği;
• yemekte çok miktarda hızlı karbonhidrat bulunması;
• zararlı alışkanlıkların bulunması – alkol kötüye kullanımı, sigara içme;
• fazla kilo ve obezite, ki bunlar kesinlikle metabolik süreçlerin bozulmasına yol açar;
• daha önce 4 kg üstünde bir çocuk doğurmuş olmak;
• mevcut hamilelik sırasında – büyük fetus;
• daha önce geçmişte var olan gestasyonel diyabet veya prediyabet, ki bunlara yatkınlık zamanla kaybolmaz.

Gestasyonel Diyabet Belirtileri

Genellikle gebelikte gestasyonel diyabet, 15-20. haftalar arasında gelişir. Erken dönemde tespit edilmesi, kadının hamilelikten önce Tip I veya Tip II diyabeti olduğunu gösterir. Gebelikte gestasyonel diyabetin tespitiyle ilgili en büyük sorun, genellikle 1. ve 2. tip hastalıklar için tipik olmayan belirtilere sahip olmasıdır. Çoğu durumda, hastalık belirti göstermeden ilerler, bu da hem anne adayı hem de fetüs için son derece tehlikelidir. 

Belirgin GDM belirtileri oldukça nadir olup, hepsi spesifik değildir. Örneğin, anne adayı aşırı susuzluk ve bununla ilişkili olarak günde 2 litreden fazla su tüketme, ağız kuruluğu, kilo kaybı veya alımı hissedebilir. Hamileler aşırı idrara çıkma (poliüri), genital bölgede kaşıntı ortaya çıkması, enerji eksikliği, iştah değişikliği, yorgunluk, halsizlik, aktivite azalmasından şikayet edebilirler.

Hamilelikte diyabetin tehlikeleri

Hamilelik sırasında gelişen gestasyonel diyabet, patolojik bir durum olup, anne ve bebeğin sağlığı için tehdit oluşturmaktadır. Bu, henüz doğmadan önce bebeğin annenin kanındaki yüksek glukozu telafi etmek için aktif olarak insülin üretmeye başlamasıyla ilgili bir durumdur. Bunun sonucunda, bu tür çocuklar doğumdan itibaren düşük kan şekeri eğilimine sahip olurlar. Ayrıca, yetişkinlikte tip II diyabet ve obezite riski daha yüksektir. 

Hamilelikte gestasyonel diyabet, preeklampsi – gestozun şiddetli bir şekli, yüksek tansiyon gibi ek risk faktörlerini beraberinde getirir. Preeklampsinin belirtileri arasında uyuşukluk, baş ağrısı, görme bozuklukları, bulantı, kusma, uykusuzluk veya aşırı uyku hali bulunur. Hamilelikte gestasyonel diyabetin tetikleyebileceği merkezi sinir sistemini etkileyen en ciddi rahatsızlıklardan biridir.

Başka hangi sonuçlar olabilir?

Hamilelikte gestasyonel diyabetin bir başka endişe verici faktörü ise bebeğin anne karnındayken hızlı kilo almasıdır – makrozomi. Bu durum ilerleyen süreçte doğumda zorluklara ve anne sağlığı için tehditlere yol açar. Eğer fetüs ağırlığı 4 kg’dan fazla ise, doğum yaralanmaları riski artar ve bu durumda sezaryen operasyonu olasılığı daha yüksektir. 

Bebeğin büyük boyutları, belirlenen tarihten önce zorunlu doğum yapılmasına yol açabilir ve bu da erken doğum riskini artırır.

Hamile kadınlarda yüksek şekerin sonuçları arasında, bebeğin nefes almakta güçlük çekme durumunu (solunum sıkıntısı sendromu), sinirsel ve kardiyovasküler patolojileri ve genel olarak gebelikte ve doğum sırasında komplikasyon riskini ve sıklığını artırabilir.

Nasıl tedavi edilir

Gebelik boyunca gestasyonel diyabet tedavisinde ilk adım, hafif egzersizler ve dengeli bir diyettir. Amaç, şekeri normal değerlere düşürmektir. GDM belirtileri gösteren hastalar, fetusun düzgün gelişimi ve kendi sağlıklarını korumak için gerekli olan tüm minerallere ve vitaminlere ihtiyaç duyar. Öneriler arasında sık sık küçük porsiyonlar şeklinde yemek yemek, yağlı hamur işleri ve fast food’dan kaçınmak, diyeti taze sebzeler, tahıllar ve yağsız et ile çeşitlendirmek bulunur. Kesinlikle yasak olanlar ise yüksek glisemik indeksli yiyeceklerdir (muz, üzüm, şeker, beyaz ekmek). 

Su aerobiği, yürüyüş, tedavi edici spor, yüzme faydalı olacaktır. Eğer fiziksel aktiviteler ve diyet kan şekerini düşürmediyse, insülin tedavisi uygulanır. Yüksek şeker, her yemek yedikten bir saat sonra ve aç karnına olmak üzere, evde kullanılan glukometre ile kan şekerinin günlük ölçümünü gerektirir.

Diyabet ve Doğum

Hamilelikte diyabet, sadece çocuğun taşınması için değil, aynı zamanda doğum sırasında komplikasyon riski için de ciddi bir tehdittir. ABD’deki Wayne Üniversitesi bilim insanları tarafından yapılan son araştırmalar, gebelik diyabeti (GDM) durumunda, doğum için optimal zamanın gebeliğin 39-40. haftaları olduğunu göstermiştir. Uzmanlar, bu dönemde annenin vajinal doğum için cerrahi müdahale riskinin ve çocuğun sıkıntı sendromu geliştirme riskinin en düşük olduğunu düşünmektedir. Daha geç bir tarihte doğumun uyarılması genellikle olumsuz sonuçlara yol açar ve hatta olumsuz neonatal sonuçlara neden olabilir. 

39. haftadan önce doğum eyleminin uyarılması, yalnızca belirli bir semptom varsa önerilir. Bunlar, amniyotik zarların yırtılması, hipertansif bozukluk, fetüsün yaşam göstergelerinin kötüleşmesi olabilir. Bunun yanı sıra, önemli ölçüde ölü doğum riskini artıran yetersiz glisemik kontrol durumunda da mümkündür.

Hamilelere Yönelik Koruma

Gebelikte diyabetten koruyacak kesin yollar, maalesef bulunmamaktadır. Ancak, kadın hamilelik öncesi ve erken dönemde ne kadar çok sağlıklı alışkanlık edinirse, hamilelik ve doğum o kadar başarılı geçer. 

Yani:

• ilk günden itibaren düşük yağ ve yüksek lif içeren ürünler tüketmek, öncelikli olarak tam tahıllar ve sebzeler; 
• porsiyon boyutlarına dikkat etmek ve çeşitliliğe özen göstermek;
• her gün en az yarım saat spora ayırmak;
• günlük yürüyüşler yapmak, yüzme, bisiklete binmek;
• hamileliği normal kiloda planlamak, aşırı ve hızlı kilo almamak – bu, hamilelikte gestasyonel diyabet riskini artırır.

Sağlıklı bir yaşam tarzı, GSD’den evrensel bir koruma sağlamasa da, riskini azaltmaya yardımcı olur. Belirtileri zamanında tespit etmek ve hastalığın ilerlemesine izin vermemek çok önemlidir.